Is féidir liom a rá le fírinne gur chuireas spéis ó aimsir m’óige sa dream sin daoine a dtugtaí tincéirí/stánadóirí/gaibhne geala orthu tráth, ach a dtugtar Lucht Siúil orthu sa lá atá inniu ann.

Tógadh mé i gceantar iargúlta tuaithe in oirthear Cho. an Chláir agus ar cheann de na hócáidí ba mhó a thugadh taitneamh dom i gcaitheamh na mblianta bhí an teacht ar cuairt ar an áit a thug dhá dhream siúil ina seal. Lonnaídís ar láithreán foscúil cluthar gar don teach s’againne.

Don ghasúr óg nárbh eol dó ach saol na feirmeoireachta i gceantar cúng bhain draíocht agus mistéir leis na daoine aduaine seo. Cérbh as a dtáinig siad agus cá raibh a dtriall nuair a aslonnaídís tar éis cúpla lá a chaitheamh in ár measc? Bhain saoirse agus rómánsaíocht lena gcarbháin dhaite agus lena bpubaill ísle agus leis na nósanna neamhspleácha difriúla a bhí mar shainchomharthaí acu.

Ach bhí clann siúil amháin díobh a gcuirinn fáilte ar leith rompu agus ba é sin i ngeall ar bhuachaill áirithe díobh a bhí ar chomhaois liom féin ar fhás cairdeas docht eadrainn. Agus is trí mheán na hiománaíochta a tharla sé sin go príomha.

Níor thúisce tagtha don dream seo ná b’shiúd don bheirt againn, Máirtín agus mé féin, ag pocáil sliotair agus ag coibhlint le chéile. Ansin d’eagraítí cluichí i measc iománaithe óga na háite, agus ba é an gasúr siúil úd laoch na himeartha i gcónaí. Ba aige a bhí an camán a b’fhearr freisin.

Is mar sin a bhíodh an scéal go dtí go rabhas im dhéagóir nuair a bhraitheas easnamh i mo shaol de bhrí nár tharla cuairt leathbhliantúil mo chara siúil. Agus cé go ndearna mé fiosrúcháin faoi chomh leitheadach agus a bhí ar mo chumas theip glan orm tásc ná tuairisc a aimsiú riamh air. Ba mhór an briseadh é sin dom.

Ar aghaidh linn roinnt blianta: oiliúint mar mhúinteoir bunscoile curtha orm, mé pósta le bean as Co. Liatroma agus muirín orainn, nuair a ceapadh me i mo phríomhoide i Scoil Iognáid, scoil lán-Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe. Rang a 6 a bhí mar chúram teagaisc agam agus ar na daltaí sin bhí buachaill darbh ainm Éamonn Mac a’ Bháird, nó Éamonn Ward mar a baisteadh air.

Lá amháin, agus lá nach ndéanfaidh mé dearmad air go deo, ní cuimhin liom cén t-ábhar a bhí faoi chaibidil againn, nuair a chuir Éamonn lámh in airde – agus ní le ceist a chur ach le heolas a roinnt. B’oscailt intinne domsa agus don rang uile é nuair a d’inis Éamonn dúinn, seachas an Ghaeilge a bhí mar mheán teagaisc sa scoil agus go raibh a theanga féin aige.

Baineadh preab asainn go léir ar a chloisteáil sin dúinn – ógánach siúil a raibh cónaí air cois claí i gcarbhán nó puball agus an tríú teanga aige – rud nach mbeadh ag na daltaí eile go dtí go dtosóidís ar an meánscolaíocht.

Mar fhreagra ar mo cheist, mhínigh sé go raibh a shainteanga cosúil ar bhealach leis an nGaeilge; mar shampla, a dúirt sé, an t-ainmhí a dtugtar ‘madra’ air i nGaeilge, tugtar ‘camra’ air i gcanúint an Lucht Siúil. Nuair a scríobhas an dá fhocal ‘madra’ agus ‘camra’ ar an gclárdubh, níorbh fhada do na daltaí socraithe – iad siúd a bhí lonnaithe i dtithe – na cosúlachtaí agus na difríochtaí a thabhairt faoi deara .i.  aistriú na fuaime ‘m’ ó thús an fhocail go dtí an lár, mar aon leis an bhfuaim nua ‘c’ a chur chun tosaigh.

D’iarr muid ar Éamonn samplaí eile den teanga aisteach sin a thabhairt dúinn. Ach seachas an focal ‘leaicín’ ar ‘cailín’ na Gaeilge a lua, ní raibh sé sásta a thuilleadh eolais a roinnt orainn de bhrí, mar a dúirt sé, go raibh crosta air a leithéid a dhéanamh le tuathánaigh nó ‘country shams’. Ba theanga chumarsáide rúnda í a bhí ag an Lucht Siúil lena húsáid ina measc féin amháin.

Ar ndóigh níor chuireas brú ar bith air é sin a dhéanamh ach a iarraidh air a rá lena thuismitheoirí go mba bhreá liom píosa cainte a bheith agam leo dá m’áil leo sin. Tháinig máthair Éamoinn chun na scoile lá ar na mhárach agus i ndiaidh an scéal a phlé léi agus lena fear céile, mhol siad dom dul chun cainte le Edward Ward, uncail le hÉamonn, mar gur aige a bheadh an cur amach a b’fhearr ar an gCeant, béarlagair rúnda an Lucht Siúil.

Bhí an t-ádh dearg orm aithne a chur ar Edward, mar chomh maith leis an tuiscint leitheadach a bhí aige ar an gCeant agus ar shaol agus shaíocht agus ceardaíocht an L.S., ba dhuine é a raibh suim aige i ngach gné d’imeachtaí áitiúla agus náisiúnta. D’éirigh muid fíorchairdiúil agus ceanúil ar a chéile agus is ábhar dóláis buan dom nach bhfaca sé an toradh ar an síol a chuir sé féin agus a nia, Éamonn, breis is dhá scór bliain ó sin. Go raibh solas na bhflaitheas aige, ag a bhean uasal Bidí agus ag chuile dhuine den L.S. ar chas mé orthu ó shin.

De réir mar a tháinig tuiscint chugam ar thábhacht an Cheant d’fhéiniúlacht an L.S. bheartaigh mé an oiread de a bhailiú agus a scrúdú agus a d’fhéadfainn. Chuige sin, ar feadh 30 bliain chaitheas cuid mhaith ama agus dúthrachta ag taisteal ó cheann ceann na tíre agus mé ag bualadh le baill den chomplacht siúil agus á dtaifeadadh.

Chuala Roinnchigire de chuid na Roinne Oideachais faoina raibh ar siúl agam agus d’iarr orm sleachta as mo bhailiúcháin a roghnú a léireodh saol agus saíocht an L.S. a chur ar chaisín fuaime (casette) le go bhféadfaí cóip a chur chuig achan scoil ina raibh ranganna speisialta do na páistí siúil.

Maidir leis na daoine atá luaite sna taifid, baineann Edward Ward agus Ann Ward-Sherlock le Réigiún labhartha Cheant an Iarthair agus is le Réigiún an Deiscirt a bhaineann Muintir Delaney, go háirithe le Cill Chainnigh. Caithfidh mé a rá gur bhailigh mé scoth an Cheant i ngach réigiún sa tír – Tuaisceart, Deisceart, Iarthar agus Oirthear a bhuí le cainteoirí a bhí gar dá  sinsir ó thaobh an bhéarlagair de.

Tar éis cuid mhaith ama a chaitheamh ag cur agallamh ar Mhincéir/Mhisleoirí na hÉireann, dhírigh mé m’aird ar L.S. na hAlban agus Mheiriceá. Agus sna haltanna liom a foilsíodh in Irisleabhar Mhá Nuad déanaim anailís ar an ngaol atá ag na leaganacha éagsúla den sainteanga lena chéile. I dtaca leis sin, léirím, agus é  bunaithe ar fhianaise thaifeadta,  gur as Connachta thuaidh a tháinig formhór shinsir na Mincéar atá lonnaithe sa lá inniu in Georgia agus Mississippi  Mheiriceá. Agus taispeánaim gur ón nGaeilge anallód a tháinig an Ceant, bíodh gur an-líonmhar iad líon na bhfocal Béarla atá ann faoi láthair.

Mar bhuille scoir, b’fhéidir go maithfí dom treise a thabhairt don tuairim a bhí ag an-chuid den sean-dream go raibh athrú chun caoile agus tanaíochta tagtha ar an gCeant lena linn a mbíodh cumas ann fadó smaointe a chur in iúl agus scéalta a inseacht gan stró, beag beann ar Bhéarla ná Gaeilge. Mar sin níor mhiste don dream óg, an teilifís agus an fón póca a mhúchadh anois is arís, ceisteanna a chur agus cluas le héisteacht a thabhairt don chineál Ceant atá ag an sean-dream.  Go maire an Ceant go deo!